Jestem w 6 miesiącu ciąży. Chcę wynająć mieszkanie w Warszawie, dwa pokoje, winda, podjazd dla wózków. Z luksusów interesuje mnie widna kuchnia i balkon. Wchodzę na kilka grup i portali, gdzie są oferty mieszkaniowe, celuję w pierwsze pięć mieszkań, cena wynajmu to minimum 2300 zł plus opłaty. Drogo jak na macierzyństwo bez etatu i na freelansie, ale nie mam wyjścia. W kawalerce w, której mieszkałam dotychczas, nie zmieści się nawet łóżeczko i przewijak. Mieszkania, które znajduję, są po remoncie, w pełni wyposażone, kaucja to kwota miesięcznego wynajmu. Na wstępie będziemy musieli zapłacić około 5 tysięcy złotych.
Odpowiadam na oferty: jesteśmy małżeństwem spodziewającym się dziecka, mąż pracuje w telewizji, a ja jestem reporterką. Chcemy wynająć mieszkanie na dłuższy czas, jesteśmy spokojnymi ludźmi, założyliśmy rodzinę, chcemy mieć przyjazny dom.
Pierwsza odpowiedź spływa po kilku minutach. Paweł z firmy pośredniczącej w wynajmach oddzwania na moją prośbę o kontakt: „Witam, właściciel nie jest zainteresowany wynajmem mieszkania parze z dzieckiem”. „Jestem w ciąży, dziecko urodzi się za trzy miesiące, zanim zacznie chodzić i rysować po ścianach umowa najmu się skończy” – odpowiadam. „No, przykro mi” – mówi Paweł – „może państwu nie być łatwo coś znaleźć, u nas nie ma takich ofert”.
Kolejna odpowiedź przychodzi po godzinie, również agencja nieruchomości: „Niestety, właściciel nie jest zainteresowany wynajmem” – mówi męski głos przez telefon. „W ofercie informuje pan, że chętnie wynajmie mieszkanie studentom, dlaczego nie kobiecie ciężarnej?” – pytam. „To decyzja właściciela” – odpowiada. „A może macie państwo w agencji mieszkania dla rodzin z dziećmi?” – pytam. „Sprawdzę i oddzwonię”. Nie oddzwania.
Po kilku dniach udaje nam się umówić na obejrzenie pierwszego mieszkania: jest winda, jest podjazd dla wózków. Decydujemy się niemalże od razu po wejściu, ale okazuje się, że bierzemy udział w castingu, musimy poczekać, aż mieszkanie obejrzą wszyscy umówieni chętni. Jesteśmy drudzy, a po nas jest jeszcze 12 osób. Właścicielka zastrzega, że okres wynajmu jest ruchomy, może na rok, a może na dłużej. Odpowiadamy, że to nie problem, możemy wprowadzać się od razu i od razu zrobić przelew. Właścicielka odzywa się następnego dnia wieczorem, casting wygrała inna para. „Dla państwa to lepiej, powinniście wynająć mieszkanie na dłużej, a nie tylko na rok, w końcu będą mieć państwo dziecko” – pisze.
Inny właściciel początkowo nie chce wynajmować mieszkania parze z dzieckiem, pisze, że ma drogi sprowadzany z Włoch parkiet. Po chwili proponuje, że za dodatkową opłatą – podwyższeniem czynszu, aneksem do umowy, w którym zobowiążemy się nie dokonać żadnych zniszczeń i opłaceniem z tego tytułu notariusza – może ewentualnie wynająć mieszkanie. Musielibyśmy zapłacić około 7 tys. zł na wstępie.
Dostaję jeszcze kilka odmów od agencji i prywatnych właścicieli. Kończę poszukiwania zrezygnowana po wiadomości: „Nie wynajmę ciężarnej z prostego powodu, nie będę pani utrzymywać, w razie gdyby pani przestała płacić”. Kolejne wiadomości są bardziej pozytywne, nie ma problemu z wynajmem ciężarnej, ale mieszkania nie mają windy albo podjazdu dla wózka.
Zza lady brzucha nie widać
Do 6. miesiąca rzadko ktoś ustępuje mi miejsca w komunikacji miejskiej. Znajomi mówią, że mój brzuch jest mało widoczny i nie każdy zwróci na niego uwagę, namawiają mnie, żebym prosiła wprost o ustąpienie miejsca. Nie mam jednak odwagi usłyszeć, że jestem roszczeniową matką, bo chcę usiąść. Przez większość ciąży, jadąc metrem albo tramwajem, kiedy wszystkie miejsca siedzące są zajęte – stoję. Ustępują mi głównie kobiety około pięćdziesiątki, czasem starsze.
Odwagi nabieram dopiero w 8. miesiącu, kiedy ciąża jest już widoczna, i nikt nie może zarzucić mi, roszczeniowej postawy w domaganiu się jej zauważania. Ale niewiele to zmienia. Zazwyczaj stoję w metrze od pierwszych ursynowskich stacji aż do centrum. W kioskach stoję w kolejkach, przegrywam ze spieszącymi się do pracy ludźmi. Omijają mnie, wpychają, wyprzedzają, przyspieszają na mój widok, idąc do kasy.
„Jestem w ciąży, nie widzi pan?! Niech pan mnie chociaż nie pcha!” – komentuję. Młody mężczyzna mierzy mnie wzrokiem, nic nie mówi, omija i biegnie dalej przed siebie.
Pytam ekspedientek w kioskach, czy nie obowiązuje ich wewnętrzne prawo korporacji dotyczące pierwszeństwa dla ciężarnych. Pytam, czy przechodzą szkolenia w zakresie obsługi klientów wymagających większej uwagi, czy ich firma wyraża wolę obsługi poza kolejką. Z ośmiu zapytanych tylko jedna potwierdza, że jej firma uczula na obecność ciężarnych i osób z niepełnosprawnością. Reszta albo nie pamięta, albo nie odnosi się do pytania. „Zza lady nie widzę, że pani ma brzuch” – odpowiadają, albo: „A skąd ja mam wiedzieć, kiedy przy kasie stoi ciężarna? Trzeba mówić a nie czekać”. Zaczynam więc mówić.
Kiedy mój brzuch ma obwód około 100 cm, nadal nie zauważają mnie klienci sklepów takich jak Żabka, Tesco czy Ikea. Kiedy chcę skorzystać z prawa do pierwszeństwa, omijam kolejkę i ustawiam się przy kasie. Jestem gotowa na wzywanie menedżera, w razie gdyby kasjerka nie była pewna, czy może mnie obsłużyć bez kolejki. Słyszę wtedy stłumione głosy z kolejek: „Ludzie tu stoją, nie widać?”. Odwracam się do kolejki profilem, pokazując brzuch, idąc do kasy, staram się go mocno eksponować, aby uniknąć dyskusji. „Jestem w ciąży” – mówię w odpowiedzi na szmery i komentarze. „A ja mam kartę inwalidzką, tylko w domu, bo nie wzięłam” – słyszę . „I co? Też mam być roszczeniowa?”. „Dobra przepuście ją, bo tu urodzi” – dobiega inny głos. Patrzę na ekspedientkę marketu, nie reaguje na komentarze. „Ja nie mogę tyle stać, bo zemdleję” – mówi kobieta, która stoi za mną. Zostawia zapakowany wózek na środku i wychodzi ze sklepu. „Muszę ją przepuścić, bo mi polecą po premii” – wyjaśnia ekspedientka klientom w kolejce.
Dzwonię do Żabki, to właśnie w kilku warszawskich sklepach tej sieci stałam w kolejkach najczęściej, nie zauważyłam oznaczeń dotyczących pierwszeństwa, nigdy też kasjer nie wyłowił mnie z kolejki oczekujących. Pytam, jakie jest oficjalne stanowisko sieci sklepów, co do obsługi kobiet ciężarnych. Kierownicy proszą o adresy konkretnych placówek, w których nie obsłużono mnie poza kolejnością. W żadnej z franczyz nie zostałam przepuszczona w kolejce, ale dla przykładu podaję jeden adres. Biuro prasowe odpowiada: „Niezwłocznie podjęliśmy działania, aby wyjaśnić tę sytuację z franczyzobiorcą, ponieważ opisane zachowanie nie jest zgodne ze standardami naszej sieci i dobrymi zwyczajami”. Do sklepu wracam już po porodzie, na szybie wisi wydrukowana na szybko kartka z informacją o pierwszeństwie dla ciężarnych. Nie jestem już w ciąży, wpadłam na szybkie zakupy z moją kilkutygodniową córką, znowu stoję w kolejce, nikt mnie nie widzi, ani nie proponuje pierwszeństwa.
Wysiadam, nie?
8 rano, jadę metrem do lekarza na USG. Już w momencie umawiania wizyty zaczynam przejmować się, że trafię na godzinę szczytu. W metrze około 70-letnia kobieta ustępuje mi miejsca: „Niech pani usiądzie, to nie jest dla pani bezpieczne, stać” – mówi. „Dziękuję, za chwilę zrobi się luźniej. Nic mi nie będzie” – odpowiadam. „Wystarczy, że ostro zahamuje, pani upadnie i szkoda słów. Nigdy bym sobie nie wybaczyła” – dodaje starsza pani. Obok niej siedzi młody mężczyzna. „Może mógłby pan ustąpić mi miejsca? Jestem w ciąży” – mówię do niego. Mężczyzna pakuje zwiniętą w rulonik gazetę do plecaka z naszywką polskiej flagi i orłem. Nie odzywa się, wyjmuje z kieszeni telefon. Pochylam się niżej, nie jestem pewna, czy mnie usłyszał. „Przepraszam” – mówię raz jeszcze. Mężczyzna wstaje gwałtownie, a ja na chwilę tracę równowagę. Kobieta chwyta mnie za rękę: „Proszę usiąść, naprawdę, nie ma co się denerwować” – mówi. Mężczyzna stojąc pod drzwiami, rzuca w moim kierunku: „No, już wysiadam, nie?”. Pozostali pasażerowie patrzą w telefony albo siedzą z zamkniętymi oczami.
Oficjalne stanowisko ZTM jest jasne, rzecznik Tomasz Kunert tłumaczy mi, że w ZTM robią, co mogą, oznaczają miejsca, inwestują w kampanie społeczne, organizują spotkania w szkołach: „Z własnego doświadczenia wiem (poruszam się komunikacją publiczną), że panie nieraz mówią, że nie potrzebują” – mówi na koniec.
Kamery, a nie ludzie
„Dzień dobry, chciałam skorzystać z prawa do pierwszeństwa i odebrać list polecony”. Pracownik poczty, potakuje i na chwilę wychodzi na zaplecze. Wraca z listem. Wszystko się zgadza. „Czy mogłabym skorzystać z toalety? Jestem w 8. miesiącu ciąży, dotarłam tu na piechotę z domu, jest mi naprawdę ciężko” – pytam. „Nie mogę pani wpuścić na zaplecze, mamy tu kamery” – odpowiada. „Proszę mnie zrozumieć, kawiarnia obok jest jeszcze zamknięta, a do domu mam daleko” – ciągnę. „Niestety, przepraszam, jeśli panią wpuszczę, wyrzucą mnie z pracy” – dodaje. „Wyrzucą pana za wpuszczenie ciężarnej do toalety?” – nie dowierzam. „Nie ciężarnej, ale każdego. Przykro mi. Nie mogę pani pomóc. Niedaleko jest stacja benzynowa”.
Podobne sytuacje spotkały mnie w bibliotece pod Warszawą, aptece, drogerii, supermarkecie i sieciowym sklepie RTV, gdzie przed wejściem można zaparkować na miejscu zarezerwowanym dla kobiet ciężarnych. „Mogę zaparkować tuż pod wejściem, ale nie mogę skorzystać z toalety?” – pytam. „Przykro mi takie mamy procedury, tu wszędzie są kamery” – odpowiada pracownik, rozglądając się po suficie. Do toalety pozwala iść mi jedna z kasjerek. „Nie chce mieć pani na sumieniu” – mówi. „Proszę iść do toalety pracowniczej, tylko chwileczkę, wezwę do pani ochronę”. Do toalety eskortuje mnie wysoki, umięśniony ochroniarz. Przez cały czas stoi przy drzwiach. Na koniec bez słowa odprowadza mnie z powrotem do kasy.
Dopytuję Ilonę Federowicz, Menedżer ds. Relacji Zewnętrznych z firmy RTV EURO AGD, czy rzeczywiście wpuszczenie ciężarnej do toalety grozi zwolnieniem – zaprzecza. Sklep oferuje pomieszczenie socjalne, jeśli nie znajduję się w galerii handlowej, gdzie są toalety przeznaczone dla klientów wielu sklepów.
Obrażeni wychodzą
Wśród warszawskich marketów znalazłam jedną kasę, która jest oficjalnie dostępna bez kolejki dla kobiet ciężarnych i osób z niepełnosprawnością. To kasa w markecie LeClerc. Jest oznaczona na pomarańczowo i w widoczny sposób opisana. Ustawiają się do niej wszyscy klienci, ale uprzywilejowani mogą skorzystać z dzwonka, kasjerka zarządza wtedy sytuacją na taśmie i zaprasza osobę uprzywilejowaną.
Na końcu kolejki do specjalnej kasy stoi młoda kobieta, jest w widocznej ciąży, na rękach trzyma kilkuletnią dziewczynkę. „Dlaczego stoi pani na końcu kolejki i nie zadzwoni dzwonkiem?” – dopytuję. Odpowiada wyraźnie poirytowana: „Jestem w 6 miesiącu ciąży. Nie chce mi się kłócić, przecież wszyscy widzą, że jestem w ciąży i mam dziecko na rękach. Dla świętego spokoju wolę postać, nie mam siły się stresować. Jak mnie nie widzi kasjerka, to trudno. Nie mam siły jeszcze użerać się z ludźmi”.
Często chcąc skorzystać z dzwonka, osoby uprzywilejowane nie mają szans na szybką obsługę, ponieważ jeśli przed nimi stoi kilka osób przy taśmie, wyprzedzenie ich jest niemożliwe. Któregoś dnia proszę kasjerkę o wezwanie kierownika, z brzuchem ledwo mieszczę się w kolejce do kasy, nikt nie chce ustąpić, ani mnie przepuścić. „Jakbym miała do zrobienia zakupy, to bym przyszła rano i wieczorem. Jest pani na zwolnieniu, to ma pani dużo czasu. Nie musi pani robić zakupów o 16:00” – słyszę od eleganckiej kobiety. „Nie mam zwolnienia, nie mam etatu, pracuję tak jak i pani, tylko dodatkowo jestem w ciąży” – mówię. „To męża wysłać. A nie wymuszać” – odpowiada.
Wzywam menedżera, który zarządzi kolejką, przeprasza za kasjerkę, w pierwszej kolejności przepuszcza mężczyznę na wózku inwalidzkim, który nie mógł skorzystać z pierwszeństwa, bo nikt z kolejki nie chciał zdjąć rozłożonych zakupów z taśmy. Następnie kasjerka obsługuje kobiety ciężarne, w tym mnie. Na środku zostają samotne wózki z zakupami pozostawione przez obrażonych klientów, którzy wyszli ze sklepu.
Mailuję z siecią E.Leclerc od 4 miesięcy, po każdej trudności przy kasie piszę do menedżera, opisuję dokładnie, co się stało. Coraz częściej zdarzają się kasjerki, które stają w mojej obronie, kiedy chcę skorzystać z pierwszeństwa, ale dominuje obojętność, nadal często spotykam się z wrogością. „Chcemy tworzyć w naszym sklepie otoczenie przyjazne dla wszystkich” – pisze do mnie Yann Bareil, dyrektor E.Leclerc Ursynów. To fakt, tego nie można im odmówić. Francuski market zrobił dla kobiet ciężarnych więcej niż jakikolwiek inny sklep w Polce. „Ale jako konsumenci wszyscy musimy pracować nad zmianą mentalności – dodaje Yann Bareil.
W mailach, które dostaję od menedżerów, jak refren przewija się zdanie: „Nie mamy wpływu na zachowanie naszych klientów”. Mam wrażenie, że market E.Leclerc jest bezradny wobec polskiego klienta, oznakowanie kasy, szkolenie personelu okazuje się zawsze dziurawym sitem, przez które wypada narodowy stosunek do ciężarnych.
*****
Rezygnujemy z wynajmu, zajmujemy mieszkanie, które jest własnością rodziny. Do końca ciąży robię zakupy w marketach i sklepach osiedlowych, unikam jedynie komunikacji miejskiej. Do samego końca ciąży nic się nie zmienia, mimo że z trudem się poruszam, w większości małych sklepów, na stacjach benzynowych i w marketach nie mogę liczyć na pierwszeństwo. Wyjątek stanowią Sephora i H&M.
