W wakacje dzieci częściej przebywają na świeżym powietrzu, są więc szczególnie narażone na ukąszenia komarów, muszek i kleszczy. O tym, jak postępować w takiej sytuacji i na co przede wszystkim zwrócić uwagę, rozmawiamy z dr n. med. Katarzyną Zych-Krekorą.
Sezon na komary, muszki i meszki w pełni. Jak możemy chronić przed nimi dzieci?
Najlepszym sposobem ochrony dzieci przed komarami, meszkami i muchami jest stosowanie środków odstraszających owady zarejestrowanych przez EPA (ang. Environmental Protection Agency, Agencja Ochrony Środowiska). Repelenty te są bezpieczne i skuteczne, o ile stosuje się je zgodnie z zaleceniami. Zalecam używanie repelentów zawierających naturalne składniki aktywne, takie jak te pochodzące z oleju kokosowego. Wykazano, że kwasy tłuszczowe z oleju kokosowego są wysoce skuteczne w odstraszaniu wielu stawonogów wysysających krew, w tym komarów czy pluskiew. Można używać też olejku eterycznego, na przykład z paczuli. Badania wykazały, że paczula, zwłaszcza odmiana z południowo-wschodniego Sulawesi, może być skutecznym środkiem odstraszającym komary.
Kolejne badania sugerują, że skuteczność olejków eterycznych, takich jak cytronella, kamfora i pennyroyal, w odstraszaniu komarów bywa różna i może zależeć od takich czynników jak unikalna chemia ciała danej osoby i rodzaj wydzielanego przez nią potu.
A co zrobić, gdy komar lub meszka ugryzie malucha? Jak zmniejszyć swędzenie i zaczerwienienie, które często się pojawiają?
Jeśli dziecko zostanie ugryzione, starajmy się nie pozwolić mu drapać tego miejsca, ponieważ może to prowadzić do wtórnej infekcji. Należy zrobić zimny kompres lub nałożyć dostępny bez recepty krem z niską dawką hydrokortyzonu, aby zmniejszyć obrzęk i swędzenie. Ważne jest jednak, by ostrożnie stosować kremy z hydrokortyzonem u małych dzieci, ponieważ nadużywanie lub niewłaściwe zastosowanie może prowadzić do skutków ubocznych, takich jak ścieńczenie skóry (szczególnie przy długim używaniu). Zawsze należy dokładnie przestrzegać instrukcji dawkowania.
Jeśli dziecko odczuwa swędzenie po ukąszeniu, doustny lek przeciwhistaminowy również może przynieść ulgę. Najlepiej jednak najpierw skonsultować się z pediatrą, aby poznać dokładne zalecenia i wielkość dawki.
Czy ukąszenie komara może być niebezpieczne?
Na terenie Polski ukąszenia komarów są zwykle tylko uciążliwe, powodują swędzenie i niewielki obrzęk. W Afryce czy na terenie innych państw tropikalnych i subtropikalnych komary mogą przenosić poważne choroby, takie jak malaria, żółta febra i wirus Zika.
Jeśli u dziecka po ukąszeniu komara wystąpią gorączka, wysypka lub inne niepokojące objawy, należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Szybka diagnoza i leczenie mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania powikłaniom chorób przenoszonych przez komary.
Niestety, musimy uważać nie tylko na komary, ale także na kleszcze. Co możemy zrobić, aby uchronić przed nimi dziecko?
Najlepszym sposobem jest stosowanie zarejestrowanych przez EPA środków odstraszających owady, które zawierają aktywny składnik, taki jak DEET, ikarydyna lub IR3535. Repelenty te zostały szeroko przebadane i udowodniono, że są bezpieczne i skuteczne, jeśli używa się ich zgodnie z zaleceniami. Stężenie tego typu preparatów powinno być dostosowane do wieku dziecka.
Ważne jest również dokładne sprawdzenie dziecka pod kątem obecności kleszczy po przebywaniu na świeżym powietrzu, zwłaszcza na terenach trawiastych lub zalesionych. Szybkie usuwanie kleszczy ma kluczowe znaczenie. Kleszcze mogą przenosić choroby, takie jak borelioza, gorączka plamista Gór Skalistych i anaplazmoza.
Chociaż niektóre naturalne opcje, takie jak olejki eteryczne, mogą się wydawać atrakcyjne, dowody naukowe na ich skuteczność przeciwko kleszczom są ograniczone. Twierdzenia o skuteczności olejków eterycznych, takich jak trawa cytrynowa lub mięta pieprzowa, są bardziej anegdotyczne niż poparte rygorystycznymi badaniami klinicznymi. Z kolei aktywne składniki repelentów zarejestrowanych przez EPA przeszły dokładne testy i są zalecane przez organy zdrowia publicznego do ochrony przed chorobami przenoszonymi przez kleszcze.
Co jeśli jednak kleszcz ukąsił malucha?
W pierwszej kolejności jak najszybciej musimy usunąć kleszcza. Użyjmy do tego pęsety o drobnych końcówkach i chwyćmy nią kleszcza jak najbliżej skóry. Delikatnie go pociągnijmy – prosto w górę i na zewnątrz, tak by usunąć go całego, w tym jego aparat gębowy. Unikajmy wykręcania lub szarpania, ponieważ może to spowodować oderwanie się aparatu gębowego i jego pozostanie w skórze. Po usunięciu trzeba dokładnie oczyścić miejsce ukąszenia i zastosować miejscowy środek antyseptyczny.
W przypadku niemowląt i małych dzieci szczególnie ważne jest szybkie działanie, ponieważ ich układ odpornościowy wciąż się rozwija i są one bardziej narażone na powikłania związane z chorobami przenoszonymi przez kleszcze.
Należy uważnie obserwować dziecko pod kątem wszelkich objawów choroby, takich jak wysypka, gorączka, ból głowy lub zmęczenie. Małe dzieci mogą mieć trudności z komunikowaniem objawów, dlatego musimy zachować czujność. Jeśli wystąpią jakiekolwiek niepokojące objawy, natychmiast zwróćmy się o pomoc lekarską. Borelioza u dzieci początkowo może mieć niespecyficzne objawy, które przypominają bardziej powszechne choroby wieku dziecięcego. Opóźniona diagnoza i leczenie mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych.
A jeśli nic nas nie niepokoi, to czy mimo wszystko powinniśmy udać się z dzieckiem do lekarza?
Tak, zaleca się, aby lekarz zbadał dziecko po ukąszeniu przez kleszcza, nawet jeśli ono nie wykazuje żadnych objawów. Objawy chorób przenoszonych przez kleszcze mogą czasami wystąpić po kilku dniach lub nawet tygodniach. Ocena ugryzienia dokonana przez lekarza, choćby dziecko początkowo wydawało się zdrowe, może pomóc w wykryciu potencjalnego zakażenia na wczesnym etapie, przed wystąpieniem powikłań.
Skąd mamy wiedzieć, czy kleszcz zaraził dziecko boreliozą? Co się dzieje w takim przypadku?
Wczesne objawy mogą obejmować charakterystyczną wysypkę zwaną rumieniem wędrującym, chociaż występuje ona tylko w 70-80% przypadków boreliozy. Inne wczesne objawy mogą obejmować gorączkę, dreszcze, ból głowy, zmęczenie, bóle mięśni i stawów. Nieleczona infekcja może prowadzić do późniejszych objawów, takich jak zapalenie stawów, zaburzenia neurologiczne i problemy z sercem. Szybka diagnoza i leczenie antybiotykami mają kluczowe znaczenie w zapobieganiu powikłaniom związanym z boreliozą.
Należy również pamiętać, że nie wszystkie ukąszenia kleszczy powodują boreliozę lub inne przenoszone przez nie choroby. Jednak kluczem jest zachowanie czujności, podjęcie środków zapobiegawczych i zwrócenie się o pomoc medyczną, jeśli u dziecka wystąpią jakiekolwiek niepokojące objawy. Przy odpowiednim rozpoznaniu i leczeniu większość chorób przenoszonych przez kleszcze może być u dzieci skutecznie leczona.
Borelioza jest uleczalna, ale kleszczowe zapalenie mózgu – nie. Czy jest jakiś sposób, aby uchronić przed nim nasze dziecko?
Ważne, aby zdawać sobie sprawę z potencjalnego ryzyka zapalenia opon mózgowych po ukąszeniu kleszcza. Zapalenie opon mózgowych jest poważnym stanem zapalnym błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy i może być rzadkim powikłaniem po ukąszeniu przez kleszcza. Jeśli po nim wystąpią u dziecka objawy takie jak nagła wysoka gorączka, silny ból głowy, sztywność karku lub zmieniony stan psychiczny, należy natychmiast zwrócić się o pomoc lekarską, ponieważ szybka diagnoza i leczenie zapalenia opon mózgowych mają kluczowe znaczenie.
Jednym z najważniejszych środków zapobiegawczych jest szczepienie przeciwko odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepionka wymaga podania trzech dawek podstawowych, a następnie dawek przypominających co 3-5 lat w celu utrzymania odporności. Ten schemat szczepień jest ważny dla zapewnienia długotrwałej i skutecznej ochrony przed zakażeniem bakterią zwaną Borrelia.
Sezon wakacyjny zwiększa również ryzyko ukąszenia przez żmiję. Jak powinniśmy wówczas zareagować?
Tak, to prawda. W Polsce występują cztery gatunki rodzimych węży, ale tylko jeden jest jadowity – żmija zygzakowata, znana również jako żmija europejska. Można ją spotkać na terenie całego kraju, często w gęstych trawach, zaroślach, szczelinach skalnych, norach gryzoni, korzeniach drzew, na bagnach, polnych ścieżkach i nasłonecznionych skałach.
Chociaż żmija zygzakowata, która jest gatunkiem chronionym, generalnie unika kontaktu z ludźmi, w sytuacji zagrożenia będzie się bronić. Przed atakiem zazwyczaj daje sygnały ostrzegawcze, takie jak syczenie. Chociaż nie wstrzykuje jadu przy każdym ukąszeniu, toksyna może być szczególnie niebezpieczna dla dzieci i osób starszych. W razie ukąszenia zachowujemy spokój, natychmiast przemywamy ranę wodą z mydłem i zwracamy się o pomoc medyczną.
Środki ostrożności, takie jak uważanie na to, gdzie chodzą dzieci, unikanie wysokiej trawy i obserwowanie ich podczas przebywania na świeżym powietrzu, mogą pomóc zmniejszyć ryzyko ukąszenia. Dzięki odpowiedniej pierwszej pomocy i szybkiej opiece medycznej większość ukąszeń można skutecznie leczyć, ale czujność odgrywa kluczową rolę.
Warto również wiedzieć, że niektóre niejadowite węże mogą przenosić inne choroby, dlatego też szybka ocena medyczna ma ogromne znaczenie. Dzięki natychmiastowemu działaniu i profesjonalnej opiece szanse na pełne wyleczenie są wysokie.
Na co jeszcze powinni zwrócić szczególną uwagę rodzice dzieci, które spędzają czas na świeżym powietrzu?
Na potencjalne ukąszenia przez mrówki, pszczoły i pająki.
Ukąszenia mrówek mogą powodować bolesny obrzęk i swędzenie, a użądlenia pszczół i os wywoływać u niektórych dzieci poważne reakcje alergiczne. Rodzice powinni zwracać uwagę na objawy anafilaksji, takie jak trudności w oddychaniu, szybkie bicie serca, zawroty głowy lub wysypka i pokrzywka. Jeśli dziecko wykazuje wspomniane objawy po użądleniu lub ukąszeniu przez owada, niezbędna jest natychmiastowa pomoc medyczna, ponieważ anafilaksja to stan zagrożenia życia. Posiadanie pod ręką automatycznych wstrzykiwaczy adrenaliny (szczególnie w rodzinach z dodatnim wywiadem w kierunku anafilaksji/alergii) i wiedza na temat ich prawidłowego użycia może uratować życie.
Dzięki czujności i gotowości rodzice mogą chronić swoje dzieci przed potencjalnie niebezpiecznymi reakcjami alergicznymi na powszechne ukąszenia i użądlenia. Stosowanie środków odstraszających owady i zakrywanie odsłoniętej skóry może zniechęcić owady do zbliżania się. Zachowanie czujności w przypadku jakichkolwiek oznak reakcji alergicznej i zadbanie, by mieć pod ręką automatyczne wstrzykiwacze adrenaliny, to kluczowe kroki w celu szybkiego radzenia sobie z tymi zagrożeniami.
A co z pająkami?
Ukąszenia pająków, choć mniej powszechne niż ukąszenia owadów, stanowią zagrożenie dla małych dzieci. Objawy mogą obejmować miejscowy ból, zaczerwienienie, obrzęk, a w niektórych przypadkach nudności lub skurcze mięśni. Mogą być podobne do tych powodowanych przez ukąszenia owadów, ale ukąszenia pająków potencjalnie prowadzą do poważniejszych powikłań, takich jak infekcje skóry lub uszkodzenie tkanek (jeśli nie są odpowiednio leczone). Rodzice powinni być w stanie odróżnić ukąszenie pająka od ukąszenia owada – rozpoznawać ślady kłów lub sparowanej rany kłutej w przeciwieństwie do pojedynczego nakłucia. Zaleca się niezwłoczne skorzystanie z pomocy medycznej, ponieważ niektóre gatunki pająków mają jad, który może powodować poważne reakcje lub objawy neurologiczne u dzieci. Właściwa pierwsza pomoc, taka jak oczyszczenie rany i zastosowanie zimnego kompresu, powinna zminimalizować ryzyko powikłań po ukąszeniu pająka.
Uważne obserwowanie maluchów, stosowanie środków odstraszających owady i nauka rozpoznawania oznak reakcji alergicznej mają kluczowe znaczenie dla zapobiegania ukąszeniom i radzenia sobie z ich skutkami. Jeśli dziecko wykazuje oznaki niepokoju albo ciężkiej reakcji po spotkaniu z owadem lub pajęczakiem, należy niezwłocznie zwrócić się o pomoc medyczną.
